Azərbaycan yazıçılarının nankorluğu - Seymur Baycan

Azərbaycanda yüzlərə yazıçı, şair, publisist, redaktor, tərcüməçi, bir sözlə, yazı-pozu adamı var. Yüzlərlə adam azərbaycan dilinin hesabına ev, təqaüd, müxtəlif mükafatlar, maaş, honorar alıb. Yüzlərlə adam azərbaycan dilinin hesabına ad-san qazanıb, cəmiyyətdə özünə azdan-çoxdan yer tutub, söz, vəzifə, mənsəb sahibi olub, məclislərdə tamada seçilib, ailə saxlayıb, uşaq böyüdüb…

Azərbaycan dilinin hesabına adam olmuş yüzlərlə adamdan heç biri dil ətrafında gedən məlum müzakirələrdə qəti və açıq şəkildə azərbaycan dilinin tərəfini saxlamadı. Əksinə, Mirzə Cəlilin dilini Akop Martayanın yaratdığı saxta, süni dilin ayağına verdilər. Bunu ciddi-cəhdlə əsaslandırmağa çalışdılar. Ən yaxşı halda nala-mıxa vurdular. Mus-mus dedilər, lakin Mustafa deməyə heç kimin cəsarəti çatmadı. Mirzə Cəlilin dilini Akop Martayanın yaratdığı saxta, süni dilin ayağına vermək məsuliyyətsizliyin, tənbəlliyin, qorxaqlığın, yaltaqlığın təzahürü olmaqla yanaşı, həm də nankorluğun, çörəyi dizinin üstə olmağın, yediyi qaba tüpürməyin göstəricisidir. Hər şeyi qoyaq bir qırağa, insan heç olmasa yemək yediyi, su içdiyi qaba hörmət edər.

Gəlin belə bir xəyali paralel aparaq. Təsəvvür edin ki, otuzuncu illərdə Stalin bir gün yuxudan kal oyanır, beyni qızır və dildə islahat aparmaq tapşırığı verir. Deyir ki, ərəb-fars sözləri dildən çıxarılmalı, bundan sonra ərəb-fars sözlərinin əvəzinə saxta, süni, uydurma sözlərdən istifadə olunmalıdır. Belə bir avantüra çox rahatlıqla baş verə bilərdi. Qılıncının qabağı da kəsirdi, dalı da. Kəsdiyi başa sorğu-sual yox idi. Kim bu avantüraya “yox” deməyə cəsarət tapa bilərdi? Səməd Vurğun, yoxsa Rəsul Rza? Bəlkə, Məmməd Rahim? Beləliklə, Stalinin tapşırığına əsasən ərəb-fars sözləri lüğətdən qovulur, bir dəstə adam oturub bu sözlərin əvəzinə saxta, süni sözlər yaradırlar.

Bəs bu avantüranın nəticəsi necə olardı?

O vaxta qədər yazılmış bütün vacib nəsr, nəzm nümunələri avtomatik olaraq öz əhəmiyyətini itirərdi, nəsillər arasında uçurum yaranardı, keçmişlə, köklə əlaqə kəsilərdi, xalqın formalaşmasında müstəsna rol oynamış əsərlərin sadələşdirilmiş (oxu: divan tutulmuş, anası ağladılmış) variantları nəşr olunardı…

Stalinin azərbaycanlılara etmədiyi dəhşətli pisliyi Atatürk türklərə etdi. Demirəm, qəsdən etdi. Atatürk xalqını, ölkəsini, əlbəttə, çox sevirdi. Buna zərrə qədər də şübhə ola bilməz. Sadəcə mütləq hakimiyyətin həmişə bir “hoqqası” çıxır. Tənqid, nəzarət mexanizimi, sağlam rəqabət olmayan yerdə hətta ən ağıllı, ən vətənpərvər, ən tərəqqipərvər, ən maarifpərvər, ən intellektual adam belə dəli olub, reallıq hissin itirib çox asanlıqla dəhşətli səhvlərə, avantüralara yol verə bilər. Əgər həmin vaxtlar Türkiyədə bir balaca söz və ifadə azadlığı olsaydı, Atatürk türk xalqının başına corab hörə bilməzdi. Atatürkün apardığı dil islahatı heç də dil islahatı deyildi, konkret, birmənalı olaraq, mədəni genosid idi. Mədəni genosidin buynuzu olmur. Ümid edirəm, türk xalqı nə vaxtsa bu acı və ağır həqiqətin gözünə dik baxmağa özündə güc, iradə tapacaq.

Gəlin daha sadə paralel aparaq. Təsəvvür edin ki, X. adlı bir allah bəndəsi bir gün səhər yuxudan oyanır. Görür yaddaşını itirib. Bilmir kimdir, adı nədir, neçənci ildə anadan olub, harada anadan olub, atası kimdir, anası kimdir, nənəsi kimdir, babası kimdir. Oxuduğu bütün kitabların məzmunu, süjeti, bütün vacib məlumatlar yaddaşından silinib. Atatürkün dil islahatının nəticəsində də türk xalqı yaddaşını itirmiş insanın vəziyyətinə düşdü.

İndi kiçik qardaş xəstəliyi, türkləri yamsılamaq mərəzi o dərəcədə tüğyan edir ki, azərbaycanlılar özləri özlərinə qarşı könüllü olaraq mədəni genosid törətməkdədilər. Çox güman, dünya tarixində ilk dəfədir belə bir hal baş verir. Bir xalq könüllü olaraq özü özünə qarşı mədəni genosid törədir. Azərbaycan yazıçıları, şairləri, jurnalistləri, qərəz, yazı-pozu adamları isə camaatı başa salmaq, camaata doğru yol göstərmək əvəzinə bu mədəni genosiddə həvəslə iştirak edirlər. Bu mədəni genosidin ağır nəticələri çox yox, cəmisi on-on beş ildən sonra kəskin şəkildə üzə çıxacaq. Amma onda çox gec olacaq. İndi, hal-hazırda, bu an, bu dəm yara istidir, ağrı vermir. Bu an, bu dəm yara nəinki ağrı vermir, hətta həzz verir.