Külündən gül düzəldən şair - Rəbiqə

Rəbiqə

Deyirlər, insana ən doğma söz onun adıdır. Deyirlər və mən də inanıram. Ən azı, öz təcrübəmdən.

Sevdiyim şairlərə adları ilə müraciət eləmək xoşuma gəlir. Bəzən arada yaş fərqi – hörmət-izzət olur, məsələn, adama “müəllim”, “bəy”, bir az yaxındırsa, “şair” deyirəm ki, inciməsin. Amma təklikdə, özü olmayanda mütləq adını səsləndirirəm. Qoy yazının səmimiyyəti də azalmasın, təxəllüssüz-filansız birbaşa adını yazacam Əlisəmidin. Bilirəm, ərkimi də, sevgimi də anlayacaq...

Bir neçə il əvvəl bir az utana-utana xahiş elədim ki, kitabıma ön söz yazsın. Bilirdim ki, nə var – nə düşünür, nə hiss eləyir, onu yazacaq şişirdib-kiçiltmədən. Başqa cür ola da bilməz. Əlisəmid sözə, şeirə sadiq adamdı. Sözün, şeirin nə olduğunu, özünün də, başqalarının da nə yazdığını, necə yazdığını bilən adamdı. Şair üçün vacib məqamdı. Deyərdim, hətta prinsipial məqamdı...

O gün özünə dedim, necə tanış olduğumuzu xatılamıram. Vacib də deyil. Erkən gəncliyimdə kimsə onun “Kentavr”ını oxumuşdu mənə. Adi, sadə sözlərlə desəm, üşənmişdim. O zaman bu üşəntini izah eləmək çətin idi. İndi də asan deyil. Amma indi tam olmasa da, anlayıram. Müəyyən qədər anlayıram. Ona görə ki, insan ən ibtidai biliklərə də yaş keçdikcə başqa cür yanaşmağa başlayır. Fərqli kanallar açılır, daha maraqlı assosiasiyalar yaranır. Yaxşı şeir də istisna deyil...

Bir dəfə – çoxdan idi – yaxın dostlardan biri ilə Əlisəmid barədə danışırdıq. Dedi ki, Azərbaycanda əksər böyük şairləri yamsılamaq, ya onların təsiri ilə yazmaq olar, Əlisəmidi yox. Dərhal müasir ədəbiyyatımızı, yaşıdlarımın yaradıcılığını xatırlamağa, saf-çürük eləməyə başladım və bu iddianı təsdiqlədim. Səbəblər özümə də maraqlı idi. Əlisəmidi təkrar-təkrar oxuduqca qismən anlamağa başladım. Tam anlayacağıma ümid eləmirəm də. Çünki şeir, söz, bayaq da qeyd etdiyim kimi, hər dəfə fərqli kanalların açılmasına xidmət edir. Şeir deyirəm e, qafiyəpərdazlıq yox...

Yaxşı, nədir o qismən anladığım səbəblər? Yəqin ki, ilk növbədə keçidlərin gözlənilməzliyi. Əlisəmidin şeirlərini öncədən proqnozlaşdırmaq olmur. Nə qafiyələri, nə fikirləri, nə o fikirlərə aparıb çıxaran yolu – cığırı tuta bilirsən. Ritm, bölgü qəfildən yolunu dəyişib, 8-likdən 12-yə keçir və buna nəinki təəccüblənmirsən, əksinə, belə keçidin özünü də sövq-təbii qəbul edirsən – həyatın sadə qanunauyğunluqlarından biri kimi. Amma fasiləni – pauzanı hiss eləmirsən. Əlisəmidin ustalığı buradadır – şeirində nəfəs dərməyə, dayanıb düşünməyə yer qoymur. Bir misranın arxasınca özün yol alıb getmək istəyirsən ki, ikinci misra beynində özündən sonra qoyduğu yolu dəyişir, amma bunu elə məharət, çeviklik, ustalıqla eləyir ki, düşünürsən ki, ünvan elə növbəti assosiasiyanın özüymüş.

Əlisəmidin mətnində sözlər, keçidlər bir-birinə elə sıx toxunub ki, heç nəyi çıxarıb atmaq olmur. Konstruksiya zərgər dəqiqliyi ilə qurulub. Yeri gəlmişkən, bu günlərdə bir şeir oxudu, diqqətlə dinlədim, birnəfəsə yazılan hissələri dərhal tutdum. Daha doğrusu, bir-iki detalı çıxmaqla şeir elə birnəfəsə yazılmışdı. Birdən çox şey mənə aydın oldu. Əlisəmidin heç bir şeirində konkret təsir duyulmur. Əlbəttə, var və bu, normaldı. Olmalıdır. Klassik ədəbiyyatı da bilir, müasir şeirimizi də, Avropa poeziyasını da. Amma oxuduqlarının hamısını elə süzgəcdən keçirib, elə yerbəyer eləyib, elə mənimsəyib ki, bir misrasında həmin o təsirlərdən birini tapa bilmirsən.

Məsələ enerjidədir. Mətnin enerjisində, Əlisəmidin energetikasında. Bu, vəhşi – ibtidai olduğu qədər də müdrik enerjinin adına nə deyək? Bu barədə düşünürdüm ki, “Vahidin qəzəli, Cabbarın qavalı, havalı-havalı...” şeirində təkrarlanan o “havalı” sözü yadıma düşdü. Məhz havalı... Əlisəmidin şeirləri havalıdı. Sözün hər mənasında... Bəzən üsyankar, qəzəbli, bəzən mülayim, amma həmişə havalı...

ya da Sibir!

Əslində, zaman şərti məsələdi. Dünya yaranandan şairin yeri olmayıb, onun yeri ya yerdən çox yuxarıdı, ya çox aşağı, amma yer deyil. Özü də bilmir haradır, bilsə, yazmazdı. O niyə yox, nə yazdığını bilir. Bu mənada məxsus olduğu məkanı tapa bilmir. Yəqin, o yer elə Sözün içidir. Ruh öz evinə can atır. Bədən qürbətdədir, bütün yer üzü mühacirətdi şair üçün (nəslimizdən olan Əli, Səmidlər hamısı qürbətdə ölüb, - mən üçüncü Əlisəmidəm, neçə yol qürbətdən dönən). Bəlkə, elə buna görə şeirin mayası daha çox həsrətlə, kədərlə yoğrulub.

Bəlkə, şairin yeri elə Tanrının yanıdır? Bəlkə, ona görə şair hər şeyi duyur (O qara eynəklinin gözlərinin dibindəki çöküntüdən duyuram harda narahatdı Hadinin ruhu, harda itib Müşfiqin qəbri, çeşməyi harda sınıb Cavid Əfəndinin). Ədalətsizlikliyə başqalarından daha çox ağrıyır – az qala Tanrıya üsyan edir. Bu üsyan inkar deyil – bu üsyan qüdrəti təsdiqdir, qüdrətdən gözləntidir. Mənsubiyyət şəkilçisinə diqqət edib:

Mən koram… Sən hara baxırsan, Tanrım!..

Yerə gəlmişkən, bu misra başqa bir fikrə də yer qoyur. Biz onun gördüklərini görmürük, bildiklərini bilmirik. Amma hər insanın canında bir öyrənmək azarı var. Şairdə daha çoxdur...

Şair, bəlkə də, hər insanın əzabında özünün olmayan günahını axtarır? Bu, günah hissi alında qırışa, ürəkdə çata keçir. Şeir – ürəyin kardioqramı deyilmi? O, bu kardioqramı çıxarıb bəzən qürurla, bəzən utana-utana təqdim edir. Büllur şairin hərraca çıxarılan büllur külqabısı kimi. Onu satan da, sevinir, alan da. Amma yanmış əlyazmaların külünü görənlər azdır. Həmişə belə olub, həmişə belə olacaq...

P.S.

“Kül”lə “gül” qafiyədir, Əlisəmid, biz bura “güllə”ni də əlavə edə bilərik. Nişan alan əllərin əsməsin, nə qədər ki, öz gülündən “kül”dən “gül” düzəldib bağ salan adamlar var, dünyadan oksigen əskik olmayacaq. Mübarəksən!