Məqsəd Nurdan yeni hekayə: Məftil araba

Mədətə, Binyaminə, Zaura və Dədə Məzahirin əziz xatirəsinə ithaf olunur.

Arana gəlib-gedən deyirdi, evinizin taxtapuşu çürüyüb gedir. Axırda gavur qıfılını sındırıb evə girdi, sonra da yandırıb getdi.

Qarşıdakı dağlar təpə kimi görünür. Elə bil müharibə olmayıb, vulkanlik hadisə baş verib. Ölçülər kiçilib. Ətrafda hər şey qorxudan balacalaşmış heykələ bənzəyir. Qayalar mamır içində boğulur. Dərədəki iri çay balaca arxa dönüb.Yanıb kül olmuş evlərin qara-qura daşları küskün qonşu kimi nə isə demək istəyir, amma cınqırı çıxmır.

-Belini düz tut, saitləri yemə!

Otuz ildən çoxdur, həyəcanlanan kimi bu sözü təkrarlayıram. Elə edirəm ki, samitlərdə dolaşmayım, saitləri uzatmayım, qısa danışım, belimi dik tutum.

Adam qısa danışanda ya ondan qorxur, çəkinirlər, ya da çox dəng eləmirlər. Bizim millət belədir, maşın satanda da çox təriflədinsə, bir müddət səni dinləyir, ora-bura boylanır, hövsələsiz halda sağa-sola burulur, sonra geri qanrılır, pişik quyruğu ilə oynayırmış kimi arxasında nə isə axtarır. Belə adamlardan maşın alan olmaz! Ona görə də işçilərə deyirəm:

-Müştəri ilə qısa danışın!

Torpaq da qorxaq olarmış. Elə bil büzüşüb. Qayalar hər gün söz götürən məmur kimi əyilə-əyilə yarıqat olub, tərs durur. Bəlkə, mən böyümüşəm? Allah sənə rəhmət eləsin, ay ata, vaxtında məni bu dağlardan alıb Arana apardın.Yoxsa buralarda inəyin, qoyunun dalınca sürünə-sürünə qalıb, axırda gavurun cənginə keçəcəkdim.

1978-ci ildən qoyun sürüsünü, məni, anamı nə təhər götürüb Arana getdisə, bir də nə özü geri qayıtdı, nə də bizi qoydu. Aran deyəndə, Mingəçevirə gəldi, şəhər kənarındakı ilanmələr rəməlikdə yataq yeri aldı, ferma qurdu, qoyun sürüsünə görə ətrafına o qədər dost-tanış yığdı ki, haracan desən! Öləndə də belə dedi:

-Qayalardan küsmüşəm. Məni kəndə aparmayın, buralardaja basdırın. Şorannığa qurvan olum.

Düz qırx beş ildən sonra kəndimizdəyəm. Evimizin üstündəki qayalıqdan aşağılara baxıram. Çayın kənarına arıçılar gəlib. Son dəfə hansı licimdə görmüşəm, eləcə də qalıblar. Hansı arı yeşikləri ilə kənddən çıxıblarsa, eynisiylə də geri qayıdıblar.Yeşikləri bircəcə dəfə rəngləməyiblər, köhnə boyanın qartmağı çıxıb.

-Deyim, nədən? Simiclikdən! İnan, körükləri də həmin körükdü. "Qaz -53"ün güzgüləri cürüyüb ey a kişi, amma maşın hələ də yeriyir. - Binyaminə deyirəm.

Binyamin kənddə hamını yaxşı tanıyır. Az qala adını çəkməsən də bilir, söhbət kimdən gedir. Kəlbəcər işğal olunandan Rusiyadadır. Belqradda. Di gəl, kiçikdən böyüyə hamıdan xəbərdardır.

-Belə də ad olar, Binyamin?! Cuhud adıdır, biləsən... - Öz-özümə bu sözün yanına bir "Netanyahu" da qoşuram, beynimdəki natarazlıq tamamlanır.

Bu dəfə kəkələmədim!

Üçümüz də 1968-ci ildə, Kəlbəcərin Zülfüqarlı kəndində anadan olmuşuq.

-Bu adı saa hardan tapıf qoyuflar? - Binyamindən soruşuram.

-Babam qoyuf. - Sakitcə cavab verir.

-Bə niyə bizə cuhuddar barədə ayrı söz deyirdilər?

-Nə deyirdilər?

-Ta demirəm...

-Guya imamların qanını içirmişlər. Biz də səy-səy inanırdıq - deyə, Binyamin başını bulayıb araq dolu badəni qaldırır. - Bə sənin adını niyə dəyişdilər? Sən Qınıx deyildin? - Binyamin qəfil məndən soruşur.

Məclisə sükut çökür. Mədət boğazını arıtlayır. Mən pərt olmuşam, bu sualın bir gün qarşıma çıxacağını bilirdim. Bayaqdan ürəyimi deşən o biri məsələ də yadımdan çıxır. Düzünə qalsa, əsl adım Mahmuddur. Anam qoyubmuş. Sonradan, boyum vaxtında çıxmadığına görəmi, nəmi, bilmirəm, hansısa zalım balası məni Qınıx deyə çağırıb. Hələ də pasportda Mahmud gedirəm. Necə də gözəl addır! Dubaya maşın gətirməyə gedəndə ərəb dostlarım bu adla məni elə çağırır, gəl görəsən - zərif, rahat, bir sözlə, əsl əruz:

-Atam qoyuf... - ah çəkirəm, badə qaldırıb gözümü yumuram, bircə kəkələməym. - O vaxt Aranda bir molla anama deyif ki, uşağın adını dəyişsəz, dili açılajax! Atam da birdəfəlik adımı Zaur qoyuf. - Cümlələri elə düzdüm, sözləri elə böldüm, tam əruz vəzninə uyğun! - Ə, di vurun, yaxşı olajax!

-Zaur niyə? - Binyamin dirəşir.

-Nəmm.

-Ay Zaur, hələ evlənməmisən? - Mədət araya söz qatmaq üçün soruşur.

-Yox. - deyirəm.

-Saa bir Təhminə alax! Ta Belqraddan bura qaçıf gəlmişəm! - Biyamin bayaqdan barmaqlarının ucunda tutduğu arağı gillədir.

-Allah eləməsin! - Qeyri-ixtiyari dillənirəm.

-Nəyi eləməsin, ay qa-a?! - Binyamin təəccüblə soruşur.

-Təhminəni! - deyirəm.

O qədər gülüşürük, ta haracan desən! Yaxşı oturmuşuq. Restoranı bağlatdırdım. Amma fikirdən ayıla bilmirəm. Aranı dağa, dağı arana çəkirəm. Binyaminlə Mədət də zarafatlaşır. Binyamin arada mənə deyir, sən Allah, bunu güldür, Mədəti.

Uşaq vaxtı güləndə Mədətin göz yataqları qıyılıb yumulurdu. Sel kimi axan yaş gilələri yanağındakı batığa dolurdu. Binyaminlə mən də gülməkdən uğunub gedirdik. Necə də saf olmuşuq...

Mənim dərdim başqadır. Axı ürəyimi deşən sözü onlara deməliyəm! Söz deyəndə, söz də yox ey, əməl: sözə qoşub yuxarı dartmalıyam, çəkib çölə çıxartmalıyam. Söz də güllə kimidir, ya boşuna gedər, ya dəlib keçər - bircə dönüb özümə qayıtmasın.

Uşaqlıq dostlarımdı, atam bizi kənddən çıxarıb Arana gətirənə qədər üç il bir sinifdə oxumuşuq, qonşu olmuşuq, hər gün bir yerdə idik, sözün düzünü desəm, nə olacaq ki? Burada qorxulu nə var axı? Uşaq olmuşuq. Kimdə olmur? Qırx beş ildir, görüşmürdük, indi yığışmışıq, vatsapda mütəmadi yazışırdıq. Axır, bu gün restoranıma gəldilər. Daha doğrusu, yenə Binyamin zəng elədi ki, Belqrad az qala əldən-ələ keçir. Deyir Ukrayna dronlarının səsini eşidəndə elə bilirəm, Yevlaxda, qaçqın düşərgəsində ağcaqanad vızıltısı eşidirəm. Yaxşıca güldük. Vətənə qayıtmışam deyir, ta bəsdi, bu dəfə sapma-supma verməyəcəksiz, tez-tez görüşəcəyik!

Mədət "dron vızıltısı" sözünə necə güldüsə, gözləri yaşardı. Yenə yaş gilələri sel kimi axıb yanağındakı batığa doldu. Mədətin gözləri dolanda nənəsi ölən gün yadıma düşdü. Xırda nənə. Gözümüzün qabağında, evin böyründəki odunluqdan qamqalaq yığdığı yerdəcə yıxıldı. Həmişə ətrafında pişik balaları gəzirdi. İndi də elə oldu. Yıxılan kimi pişik balaları üstünə çıxıb oynaşmağa başladılar.

Günəşli bir gün idi, üçümüz də Mədətgilin həyətində məftil araba düzəldirdik. Əla çıxmışdı. Anteni, palçıq rezinləri, işıq faraları: bir sözlə, arabanın üstünə hər cür yalançı aksesuar yerləşdirmişdik. Qəfil, demək olar, üçümüz də eyni anda gördük ki, Xırda nənə yıxıldı. Bərk qorxdum. Mədət ağladı. Elə həmin gün də başıma o iş gəldi, söz də ürəyimdə qaldı ...

***

Dədə Məzahiri sonuncu dəfə 1996-cı ildə, "Təzə bazar"da kartof kisəsi daşıdığı yerdə gördüm. Nitqim tutuldu. Öz-özümə xeyli kəkələdim. Adətən, özümlə danışanda kəkələmirəm. Dədə Məzahirin halına o qədər acıdım ki, bu dünyanı xeyli lənətlədim. Axı o həmin vaxt Milli Teatrın aktyoru idi. Mən də təzəcə Bakıda maşın salonu açmışdım, əlim pulla oynayırdı. Yaxınlaşıb ona bir söz deməyə cəsarətim çatmadı. Yadımdadır, Mingəçevir teatrında, "Qətl günü" tamaşasında Kirlikiri oynayırdı. Əslində bu obraz Dədə Məzahirin boy-buxununa yaraşmırdı, amma o elə həvəslə oynayırdı, elə bilirdin, canında insan deyil, siçan gəzir. Sonra eşitdim ki, bu rola görə onu Milli Teatra dəvət ediblər.

Dədə Məzahir əslən aranlı idi. "Dədə" ayamasını ona Mingəçevir teatrındakı aktyor yoldaşları vermişdi. Bunu uşaq vaxtı, qonaqlıqda, atamın dostundan eşitdim. İş yoldaşları israr edirmişlər ki, sən Dədə Qorqudu oynamalısan, o isə özünü daha çox Babək obrazına layiq bilirmiş. O, adi həyatda da elə danışırdı, deyirdin, Səməndər Rzayevdir.

İlk dəfə məni görəndə üzünü turşutdu. On yaşım vardı. Mingəçevirə təzə köçmüşdük. Atam bir dostuna demişdi ki, uşaq "o xarava qalmış" kənddə qayadan yıxılıb, kəkələyir, həkimlər çarə tapa bilmir, buna bir əlac! O da şəhərin mərkəzində yaşayan bir rus loqoped qadın tapmış, qadın da əlavə diksiya dərslərinə getmək üçün Dədə Məzahirin adını vermişdi. Sən demə, Dədə Məzahir dolanışıq üçün kirayə qaldığı evdə natiqlik dərsləri verirmiş. İlk dərslərdəcə ağzıma qoz-fındıq doldurub müxtəlif məşqlər etdirirdi. Onunla bərabər at kimi kişnəyir, it kimi hürürdüm.

Dədə Məzahirin atamdan aldığı pula çox ehtiyacı vardı. Bunu hiss edən atam bir tamada dostu ilə danışıb onu yola gətirməyə çalışdı ki, gəl təşkil edək, sən də Mingəçevridə toylara get, bircəcə saat Alqayıtdan şeir de, qazancın birə-min artsın. Eləmədi. Nəinki eləmədi, tamadalıq təklifinə görə atamın dostundan da, özündən də inciyib üz döndərdi. Mənə dərs deməkdən də imtina etdi.

Sonuncu görüşümüzdən əvvəl məndən soruşmuşdu:

-Muğam oxuya bilirsən?

-Azca.

-Hə də-ə, dağ adamı hara, muğam hara? Əruz vəznini də bilmirsən. - Gözlərimi döyərək sual dolu baxışlarla ona baxdığımı görüb sözünə davam etdi. - Ona görə də muğam oxuyanda saitləri yeyirsiz. Əvvəlcə əruzu öyrən, sonra muğam oxu, bəlkə, düzələrsən. Beynində danış, ürəyə vurma! - Barmaqlarının ucu ilə astaca gicgahımı döyəclədi. - Nə varsa, burda var!

Son görüşümüzdə isə eynən belə dedi:

-Belini düz tut, saitləri yemə!

O vaxtdan, boyum çıxdıqca əyilən belimi düz tutmağa, saitləri yeməməyə başladım. Əruzu öyrəndim. Ona görə qəddim həmişə dikdir, kəkələməyim də xeyli səngiyib. Həyəcanlanmasam, kəkələmirəm. Muğam oxuyanda isə dil-dil ötürəm. Üzü Arandan bu yana, təp-təzə "Range rover"imi at kimi çaparaq, Ömər aşırımını keçib kəndimizə gələ-gələ indiyəcən yığıb-topladığım muğam albomunu o ki var, uca səslə, təkrar-təkrar dinlədim. Təkcənə, nəyi var muğamat oxudum.

O vaxt, atam öləndən sonra, fermanı, Mingəçevirdəki evimizi satıb, anamı da götürüb Bakıya gəlmişdim. 1995-ci ildə. Əvvəlcə Azadlıq prospektinin baş tərəfində qəşəng bir maşın salonu, sonra isə Binəqədi yolunda restoran açdım. Eşitdim ki, Dədə Məzahir Akademik Teatrda işləyir. Tamaşalara gedirdim. Deyəsən, ona rol vermirdilər, səhnədə görə bilmirdim. Sonra öyrəndim ki, mən onu "Təzə Bazar"da görəndə ehtiyac ucbatından kartof kisəsi daşıyırmış. Mən də elə onun xətrinə, ruhdan düşmədən teatrın repertuarını izləyir, hətta oradakı məşhur aktyorlarla, rejissorlarla dostlaşıb yaxşı qonaqlıqlar verirdim, ciblərinə pul da qoyurdum. Reklamım gedirdi, maşın salonum Bakıda məşhurlaşmışdı, di gəl, salona ancaq aktrisalar gəlirdi. Onlara da güzəşt edir, arada utana-utana Dədə Məzahiri tanıdığımı deyirdim: neçəsi ilə danışdım, adını çəkən kimi ya köks ötürür, ya da gözlərini süzüb susurdular. Az qala teatrın rəhbərliyinə çıxacaqdım. Bir də gördüm, hansısa naməlum nömrədən zəng gəlir. Əvvəlcə elə bildim, Səməndər Rzayev danışır:

-Həyatda kəkələyə bilərsən, ləyaqətdə kəkələmə! - dedi və telefonu qapatdı.

Dədə Məzahir idi.

***

Ayağımın altından sürüşüb qaçan daş çaya düşəndə suyu köpükləndirir. Çayın o tayındakı arıçılar mənə tərəf boylanır. Qırx beş il əvvəlkindən fərqli olaraq bu dəfə bərk qorxdular. Elə bildilər minadır. Onları haraylamaq istədim, amma qırx beş il keçib, mən yenə, indi də, o arıçılardan gizlənirəm. Xaraba qalmış evimizin üstündəki qayalıqla yoluma davam edirəm.

Sonuncu dəfə bu ölüm çığırı ilə irəliləyəndə 1978-ci ilin aprel ayı idi. Xırda nənənin qəfil keçinməsindən sonra ara necə qarışdısa, Mədətlə, Binyaminlə birlikdə düzəldib növbə ilə sürməyə hazırlaşdığımız məftil araba ortada qaldı. Arabaya xeyli baxdım, baxdım... Odunluqda oynayan ala-bula pişiklərə gözüm sataşdı, dünya veclərinə deyildi, onların bu hərəkətinə mən də fərəhləndim. İndi də bir yaxşı model maşın görəndə eləcə baxıram, elə bilirəm, gözümün qabağında ala-bula pişiklər oynaşır. Bəzən bir maşın məni elə valeh edə bilər ki, saatlarla onu sığallaya, ətrafında fırlana bilərəm. O vaxt da tamahımı saxlaya bilməyib məftil arabanın rulundan yapışdım və evimizə tərəf sürməyə başladım. Sonra gördüm ki, məftil araba yoxuşu elə qəşəng dırmaşır, anteni elə gözəl yanlara əyilir, təkərləri saat kimi elə fırlanır, sürdükcə sürmək istəyirsən! Bir də gördüm buraya, indi durduğum yerə - evimizin üstündəki qayalığın başına gəlib çatmışam. Aşağıda da indiki kimi, çay şırhaşır axır, arı yeşiklərinin yanında da eynən, bu yaşlaşmış kişilərin cavanlığı durub, "Qaz- 53" də təp-təzə, süd rəngində, güzgüləri par-par parıldayır. O vaxt bu kişilər indikindən fərqli olaraq, ayağımın altından çıxıb çaya diyirlənən daş parçasından qorxub ətrafa boylanmamışdılar. O vaxt minadan qorxacaq yerləri yox idi.

Məftil arabanı qayanın sinəsindəki kiçik mağarada gizlətdim. Geri dönəndə qayanın üstündəki mamır ayağımın altından qaçdı, sürüşdüm. İndiki kimi yadımdadır, çığırmaq istəyəndə nitqim tutuldu, hə, məhz o an, mən ki çığırmaq istədim, dilim yoxa çıxdı, qayanın üzü ilə fırlana-fırlana gəlib bir göyrüş ağacının budağından sallana qaldım.

Atam dizinə döyə-döyə kəndimizi, qayaları söyürdü. Elə o vaxtdan da mənə görə sürüsünü götürüb Arana köçdü.

Məftil araba yerindədir. Pas tutub. Hətta quşlar onu yuva edib, içini ot-ələflə doldurublar. Uşaq kimi ağlamağa başladım. Elə ağladım ki, səsim qayalara dəyib əks-səda versin, çaylağadək enib arıçılara çatsın. Onlar da heç nə olmayıbmış kimi, başlarını bulayıb işlərinə davam etsinlər və bilsinlər ki, partlayan mina deyil.

-Dəymə, qoy doyunca ağlasın! - qoca arıçı yanındakını dümsükləyib bal dolu sərnici qucağına aldı.

Buraya gəlib çıxana qədər xaraba qalmış kəndlərdə kişilərin ağlaşmasını eşidirdim. Yəqin, indidən ürəklərini boşaldırlar ki, qadınlar kəndə dönəndə onların qarşısında ağlamasınlar. Mən də doyunca ağladıqdan sonra məftil arabanın ətrafını sahibsiz qalmış qəbir kimi təmizləyib viranə kəndimizə baxdım. Xırda nənənin odunluğunda ala-bula pişik balaları oynaşır.

Bu dəfə mamırlığı ehtiyatla, xətasız keçdim.

-O qayada nə işin vardı, qaqa? - deyə, Mədət maraqla soruşur və bərkdən gülür.

-Məftil arabamızı axtarırdım! - deyirəm.

Hamı bir-birinə baxır. Bayaqdan gözləyirdilər ki, kəndə getməyimi danışandan sonra sağlıq deyəcəm. Binyamin qaldırdığı qədəhi yerə qoyur. Mədət də.

-Dddd-iiii vvvv-uuu-run, ööö-ldürün! - deyirəm.